Die Walküre in Gent

De afgelopen weken draaide de PR-machine van de Vlaamse Opera op volle toeren. Krantenartikels, TV-interviews en uiteraard hun eigen website moesten ervoor zorgen dat het tweede deel van de Ring-cyclus bij voorbaat al een succesverhaal zou zijn. Spijtig genoeg, werden de verwachtingen slechts gedeeltelijk ingelost. Het artistiek team was uiteraard hetzelfde als bij Das Rheingold, met Ivan Törzs in de orkestbak en Ivo van Hove als regisseur. Jan Versweyveld ontwierp weer een modern decor.

Het tweede bedrijf van Die Walküre bleek de inspiratiebron te zijn voor de enscenering. Ivo Van Hove plaatst de opera in een hedendaagse grootstad met zijn achterbuurten en wolkenkrabbende kantoorgebouwen. Het aquarium uit Rheingold is Wotans penthouse. Daarrond zien we vierkante kolommen die de skyline van de stad suggereren. Visueel is het tweede verblijf verbluffend. Maar ook op muzikaal vlak is dit het sterkste bedrijf.

Zoals ik na Rheingold hoopte, is Anne Mason een schitterende Fricka als ze Wotan de mantel uitveegt. James Johnson is een wat monotone Wotan, maar toont nooit momenten van vermoeidheid. Zijn stem is bij het afscheid van Brünnhilde nog altijd even indrukwekkend als in het begin. Maar in dat aangrijpende slot van de opera hoor ik weinig gevoel en verdriet in zijn stem. De Hojotoho's waarmee de walkure Jayne Casselman haar intrede doet, staan er allemaal. Tegen het einde van het tweede bedrijf begint ze echter in de hoogte wat hees te klinken.

Maar als dit decor moet gerecycleerd worden voor het eerste en derde bedrijf, dan beginnen de problemen. In het eerste bedrijf lopen de stedelijke achterbuurten tijdens de ouverture doorheen de woonkamer van Hunding en Sieglinde, waar minstens drie kookfornuizen staan en midden op het podium een matras ligt. Sieglinde is een huissloof die altijd braaf op haar stoeltje bij het fornuis gaat zitten. Op zich kan ik deze keuze begrijpen. Sieglinde wordt voorgesteld als de vrouw, die door Hunding thuis opgesloten wordt en haar huis niet mag verlaten. Maar het haalt ook alle spanning uit het eerste bedrijf. Dit bedrijf zou moeten knetteren van de erotische spanning tussen Siegmund en Sieglinde, maar hier gebeurt er niets. Thérèse Waldner is nochtans een goede Sieglinde. En Jeffrey Dowd is aanvaardbaar als Siegmund. Maar ik zag en voelde geen vonk overspringen.

Voor het laatste bedrijf, wordt het decor getransformeerd tot een operatiezaal, waar de walkures op (echte) paarden hun soldaten aanvoeren tijdens de beroemde Walkurenrit. Op het eerste zicht is het een leuk idee, maar in tweede instantie klopt het ook niet helemaal... die soldaten worden namelijk verondersteld dood te zijn. Ik weet niet of de steriliteit van een intensive care-afdeling op dat moment nog veel baat. Maar die omgeving zorgt wel voor een geslaagd slot van de voorstelling. Als Wotan Brünnhilde laat inslapen, dan doet hij dat door haar in een coma te brengen. De verplegers omringen haar dan met beeldschermen waarop beelden van Brünnhildes ingewanden getoond worden als "scheuchenden Schrecken". In dit bedrijf had Casselman haar stem volledig terug en zong een gebroken en wanhopig, maar toch aangrijpend, pleidooi voor haar daden.

Er zitten wel een aantal interessante ideeën in deze enscenering, maar ook een reeks zwakheden. Het grootste zwakke punt is de behandeling van "het zwaard". Siegmund trekt een of andere metalen koffer uit de muur, waarin wat onduidelijke lichtjes branden. In het programmaboek verdedigt Ivo van Hove zijn keuze omdat hij hedendaagse equivalenten zoekt voor de mythische symbolen:

"Zo laat ik het zwaard, Nothung, niet letterlijk zien. In deze tijden worden mensen op subtielere manier uitgeschakeld. Denk maar aan de moord met Polonium op de Russische ex-spion. Wagner was zelf ontgoocheld toen hij zag dat zijn regieaanwijzingen blindelings gevold werden."

Dit is wel een heel flauw excuus om geen sluitende oplossing te vinden voor het zwaard. Ik kan begrijpen dat men Fricka niet laat opkomen "in een met twee rammen bespannen wagen", maar het zwaard is na de ring zowat het belangrijkste element in de Ring. Een niet onbelangrijk deel van Die Walküre gaat over Nothung, om over de volgende opera Siegfried nog maar te zwijgen. In plaats van surrealistische Lipizanerpaarden als decor te gebruiken in het derde bedrijf, zou een even anachronistisch zwaard misschien minder lachwekkend overkomen.

Tenslotte zou er naar verluidt ook een orkest moeten geweest zijn. Maar daar kan ik weinig over zeggen. Mijn abonnementsplaats op het eerste balkon in Antwerpen is in Gent blijkbaar equivalent met een parterre-plaats aan de zijkant, diep onder het eerste balkon... waar de balans tussen bijvoorbeeld de violen en het koper totaal verstoord is. Hopelijk zal ik Siegfried in iets betere omstandigheden terug in Antwerpen kunnen horen.

Publicatie: vrijdag 9 februari 2007 om 09:01
Rubriek: Opera

Reacties

Sven De Boeck (dinsdag 13 februari 2007 om 20:29)

Ik ben toch met een redelijk goed gevoel huiswaarts gekeerd, alhoewel ik dit niet gedacht had. Vooral Sieglinde en Fricka waren schitterend. IN dat licht, Margo, is het spijtig dat je Edith Haller niet gehoord heeft, haar hoge tonen waren gewoonweg schitterend!
De verhakkelde Brunnhilde van Casselman, mag echter voor mijn part huiswaarts gaan.

Ook de enscenering had wel zijn kwaliteiten alhoewel de superlatieven, waarmee de kortzichtige Vlaamse 'cultuur'-pers die omgeeft, op zijn minst , overdreven zijn.
Verrassend was toch ook wel de wederopstanding van Ivan Törsz. Hij weet nog steeds niet wat FF betekent in een partituur, vooral niet in de paukenroffels, maar zijn directie had stijl.

Maar, wat kan Van Hove nog nieuws brengen in hetzelfde eenheidsdecor met de eeuwige witte wanden, en de lelijke theaterspots in het zicht?

Dirk Vandepitte (zondag 11 februari 2007 om 21:07)

Nico,

De overdaad waarop ik doelde is natuurlijk niet de hele duur van de opera aanwezig. Waar zou een regisseur de inspiratie vandaan halen om voor de volle 4 uur voldoende scenische actie te voorzien ? En voor de hele Ring, die hier nu blijkbaar wel een aaneensluitende cyclus lijkt te worden gaat het zelfs om bijna 16 uur !

Wat ik wel bedoelde was dat tijdens verschillende scenes overdadige handelingen of beelden werden gepresenteerd, die op dat ogenblik helemaal niet nodig zijn, en die eigenlijk alleen maar voor afleiding zorgen. Dat was alvast bij mij het geval bij die lange voetbalwedstrijd. De interventies van Hunding in het 1e bedrijf zijn kort maar krachtig, en de aandacht van de toeschouwer moet dan volledig daarop worden gericht, eerder dan op het turen op dat schermpje om de stand in de wedstrijd te kunnen lezen of de spelers te herkennen. Ook de Walkurenrit, die orkestraal voortreffelijk was uitgevoerd behoeft geen afleiding met een chaos van mensen, dieren en allerlei toestellen. Helemaal anders is het wanneer de actie op de scene functioneel is, en dat was inderdaad het geval met de korte samenvatting van Rheingold, en dan is dat verantwoord en het was bovendien mooi.

Dirk Vandepitte

Nico Deloddere (zondag 11 februari 2007 om 18:59)

Dirk,

Ik ben niet helemaal akkoord als je spreekt van de 'overdaad' in de regie.
Ik heb bij Wagner toch wel hier en daar wat nood aan visuele afleiding omdat de Ring geen toonbeeld is van beknoptheid. Vandaar dat ik de 'Rheingold replay' tijdens Wotans monoloog in het tweede bedrijf een fantastische oplossing vond. De heel lange dialoog in het derde bedrijf tussen Wotan en Brünnhilde had ook wat opsmuk kunnen gebruiken, want nu gebeurde er werkelijk niets meer op scène. De zangers vervallen dan al vlug in 'opera-gedoe', met wat clichématige gebaren en gezichtsuitdrukkingen.
Van Hove is geen Carsen of McVicar op operagebied, dat is vooral te merken in scenes waar veel volk op het poduim staat. Alles wordt al vlug een rommeltje, waarin iedereen elkaar voor de voeten loopt (begin van het derde bedrijf). Van Hove heeft wel enkele goede ideeën (en hij kan het goed uitleggen), en op momenten ziet het er prachtig uit, maar het is voor mij toch te weinig om dit een geslaagde regie te noemen.
En de smidse in Siegfried, die hebben we toch al gezien in 'das Rheingold'?
Mime zal proberen de code te kraken van 'Notung', en het zal uiteindelijk Siegfried zijn die daarin slaagt.
'Notung, Notung, Neidliches Schwert' zal heel vreemd klinken...
Ik ben uiteindelijk toch blij dat ik dit evenement meegemaakt heb, vooral vanuit muzikaal opzicht. De hoofdrollen waren goed tot schitterend (Sieglinde en Fricka) bezet en dat is niet vanzelfsprekend met het beperkte budget van de Vlaamse Opera.

Dirk Vandepitte (zondag 11 februari 2007 om 10:47)

De akoestiek van de Gentse opera is zoals bekend slecht. De orkestklank is erg afhankelijk van de plaats waar je zit. Jaren geleden hingen er reflecterende schermen hoog boven de orkestbak, maar die haalden niet veel uit. Hetzelfde werk, uitgevoerd door hetzelfde orkest, klinkt in Gent en in Antwerpen helemaal anders ...

Na 15 jaar had ik mijn abonnement voor de Vlaamse Opera opgezegd, wegens het zwakke programma van dit seizoen. Ik ben toch blij dat ik nu een losse kaart heb gekocht voor Walkure. Ik ben al een paar keer in Bayreuth geweest, en ik vond dat ik het niet kon maken om een "eigen" productie (opletten om niet in politieke slogans terecht te komen) te missen. Laat ik er voor alle duidelijkheid echter meteen aan toevoegen dat de gelijkenis tussen Vlaamse Opera en Bayreuth ophoudt bij partituur en libretto.

Na Rheingold waren mijn verwachtingen niet zeer hoog, eerder een groot vraagteken. Maar ik ben redelijk tevreden huiswaarts gekeerd. Zoals in alle Wagner-operas behalve T&I heeft het orkest de zwaarste rol, en na het debacle van Rheingold hebben ze dat in het algemeen nu goed gedaan, met inderdaad soms een beetje een traag tempo.

Na Rheingold heeft Van Hove de regielijn in Walkure vrij consequent doorgetrokken. Het aspect "macht" werd in al zijn aspecten hier ook weer sterk in de verf gezet, vooral in het tweede bedrijf, dat ik samen met Margo het sterkste vind van deze productie. Maar ook in het eerste bedrijf was de macht van Hunding over Sieglinde duidelijk (veel duidelijker dan de liefde tussen Sieglinde en Siegmund, waarvan weinig te merken was), en in het derde bedrijf kwam de macht van Wotan over Brunnhilde goed over uit de regie. Consequent was Van Hove ook in zijn soms bizarre keuze voor attributen, met als dieptepunt het koffertje dat Notung moet vervangen. Consequent was eveneens de multiraciale samenstelling van de figurantenploeg. En consequent was tenslotte de overdaad in de regie, met de alomtegenwoordige videoschermen (de voetbalwedstrijden waar ik telkens wilde proberen te zien wie er nu eigenlijk aan het spelen was, en uiteraard later ook de Baywatch-vertoningen). Met uitzondering van het panorama op de stadssnelweg in het tweede bedrijf werken deze schermen eerder afleidend dan functioneel. In dezelfde categorie horen ook de witte paarden die allicht heel wat training hebben gevraagd, maar die heel weinig bijbrengen. Waar halen de moderne Vlaamse regisseurs (denk ook aan Fabre in Tannhauser enkele jaren geleden) toch die neiging om het publiek van alles voor te schotelen dat de aandacht wegvoert van de muziek ?

Grote vraag voor volgend jaar is ook bij mij wat Van Hove zal bedenken voor de smidse en de draak. Voor de bergtop en de vuurkring heeft hij nu alvast een goede oplossing bedacht. Laten we hopen dat hij zijn creativiteit functioneel kan uitwerken.

Dirk Vandepitte

Gino Eeckhout (zaterdag 10 februari 2007 om 14:00)

We mogen best fier zijn op deze productie van de VLOS, de meeste kritiek in binnen en buitenlandse pers waren zeer lovend. Stefan, ben het met je eens wat de muziek betreft, echt jammer dat men niet ingrijpt en een nieuwe dirigent zoekt voor het resterende werk, maar waarschijnlijk ligt alles contractueel vast.

Stefan Verheyen (zaterdag 10 februari 2007 om 13:33)

Ik zat op de eerste rij, stoel één op het parterre, en daar was de klank van het orkest ook verre van ideaal, zo leek de Feuerzauber op het einde eerder een concerto voor piccolo's. Muzikaal was dit veel beter dan Das Rheingold, hoewel Törz soms de irritante neiging om het tempo te zeer te laten zakken. De zangers waren goed, zeker Ann Mason en Edith Haller als Sieglinde. Ik ben wel benieuwsd wat Van Hove in Siegfried gaat uitrichten: i.p.v. een smederij, een computerwinkel met werkplaats...?