Il Grand' Inquisitor

Christine Schäfer - Winterreise

Er wordt tegenwoordig niet echt meer vreemd opgekeken als een zangeres Winterreise zingt. Het zijn meestal wel de diepere stemmen - Brigitte Fassbaender, Christa Ludwig of Nathalie Stutzmann - en in mindere mate sopranen die zich aan Schuberts cyclus wagen. De sopranen die het wel doen, zijn meestal uit het dramatischere vak, zoals Lotte Lehmann of Margaret Price. Daarom dat een Winterreise met de lichte sopraan van Christine Schäfer toch nog enigszins verrast.

Maar Christine Schäfer is niet aan haar proefstuk toe. Ze is een doorwinterde liedvertolkster - trouwens één van mijn favoriete "Lied-sopranen" - en heeft in 2002 de cyclus zelfs live gezongen op de RuhrTriennale. Die voorstelling werd door Oliver Herrmann, haar toenmalige levenspartner, geregisseerd. Sommigen herinneren zich misschien de productiefoto's van een hoogzwangere Christine Schäfer in een boksring en een piano (bespeeld door Irwin Gage) die vol bokalen met augurken stond... De huidige CD werd een jaar later opgenomen met Eric Schneider aan de piano, maar werd pas recent uitgebracht.

De kern van een interpretatie van Winterreise kan meestal afgeleid worden uit het eerste lied Gute Nacht. Christine Schäfer brengt een overwegend vertellende uitvoering. Het is geen interpratie waarbij ze zelf de Wanderer is en alles zelf doormaakt. De vertellende, mysterieuze manier waarop ze bijvoorbeeld "Das Mädchen sprach vom Liebe" zingt, komt nog verschillende keren terug in de cyclus. Ook in Die Wetterfahne heeft ze iets van een lerares die een hele klas rond zich verzamelt en dan een verhaal begint te vertellen. Een andere typische verteltruuk is haar gebruik van rubato - "fein Liebchen, gute Nacht" - of het toevoegen van extra pauzes... zoals na de eerste "sacht" van "sacht, sacht, die Türe zu".

Het is niet iedereen gegeven om op die manier een cyclus te "vertellen". Een perfecte dictie is cruciaal... dat is uiteraard geen probleem voor Christine Schäfer. En om het helemaal interessant te maken, moeten sommige woorden een eigen kleur of klank krijgen. Ook op dit vlak blinkt ze uit. Nog altijd in Gute Nacht voel je de sfeer van "Nun ist die Welt so trübe"...

Wat nog opvalt in Gute Nacht is de snelheid waarmee het lied gezongen wordt. Normaal verwacht je het stapritme van de Wanderer die door de sneeuw wandelt. Bij Christine Schäfer krijgt het een dansend karakter. Op het eerste zicht klinkt dit totaal verkeerd... maar het past - tot mijn eigen grote verbazing - wel bij haar globale interpretatie.

Maar die vertellende benadering betekent allerminst dat ze zich niet betrokken voelt of dat het een afstandelijke vertolking is. De eerste zin van Gefrorne Tränen is zo'n moment dat door merg en been gaat. Het klinkt delicaat en breekbaar en je vergeet haast te ademen omdat je vreest dat je haar anders zou storen. Op sommige momenten vervaagt de lijn tussen verteller en vertelling, zoals in Erstarrung. Ook Auf dem Flusse is ronduit briljant. In het begin speelt er een glimlach rond haar lippen, die slaat plotseling om in verdriet, vervolgens hoor je ingehouden woede en vertwijfeling door haar stem klinken... en dat zijn nog maar de twee eerste zinnen. Maar dan herpakt ze zich even en maakt ze een pure ballade van Irrlicht. De vocale rijkdom is weer volop aanwezig in Frühlingstraum... "Ihr lacht wohl über den Träumer" krijgt een sarcastisch trekje, "Wann halt' ich mein Liebchen im Arm ?" bereidt de pijn voor van het tussenslot van Einsamkeit.

Met die Die Post begint schijnbaar een nieuwe verhaal, maar in Der greise Kopf slaat plots de melancholie toe. Die Krähe is nog zo'n lied dat veel sneller dan gewoonlijk gezongen wordt. Ondanks haar relatief lichte stem, kan Christine Schäfer toch voldoende dramatiek in haar stem leggen voor Der stürmische Morgen. Daarna begint het grote slotoffensief.

Der Wegweiser begint ook zeer snel, maar eindigt met een Christine Schäfer die in de leegte staart van de eindeloze weg die ze nog moet afleggen. Het volgende lied Das Wirtshaus is zo aangrijpend dat je vreest dat de Wanderer het einde van de cyclus niet gaat halen, maar dat hij hier al het loodje gaat leggen. Of de Wanderer de cyclus overleeft of niet, is een keuze van de vertolker... in dit geval ben ik ervan overtuigt dat de cyclus eindigt in de dood. Die starende blik van bij Der Wegweiser komt terug als ze Der Leiermann ziet en weet dat ze haar lot gevonden heeft. Daarna gaat het snel naar de laatste strofe. "Soll ich mit dir geh'n ?" vraagt ze vol wanhoop... waarna de pijn van "Willst zu meinen Liedern deine Leier dreh'n ?" ondraaglijk wordt. Daarna de grote stilte...

Zoals je van Christine Schäfer kan verwachten, levert ze een unieke bijdrage tot de Winterreise-discografie. En alhoewel er een aantal keuzes zijn waarover je kan discuteren, had ik na het beluisteren het gevoel dat ze een "juiste" vertolking van de liedcyclus gemaakt heeft. En dan doet het er niet toe, dat haar ideeën sterk afwijken van wat Dietrich Fischer-Dieskau, Hans Hotter, Brigitte Fassbaender, Thomas Quasthoff of Matthias Goerne met deze cyclus doen. Het bewijst nog maar eens dat Schubert met Winterreise een meesterwerk geschreven heeft, dat al die verschillende interpretaties aankan...

Publicatie: vrijdag 28 juli 2006 om 20:39
Rubriek: CD & DVD