Il Grand' Inquisitor

Rasputin - Mikko Franck

Het eerste wat ik ooit van de Finse componist Einojuhani Rautavaara (geb. 1928) hoorde, was de liedcyclus "Die Liebenden", gezongen door Soile Isokoski. Dat was meteen het beste van die dubbel-CD. Ik heb dan ook niet lang getwijfeld om zijn meest recente opera Rasputin te kopen toen die op DVD verscheen.

De opera is gebaseerd op het leven van Raspoetin, de "gekke monnik" met een nogal dubieuze moraliteit die het vertrouwen genoot van de tsaar en tsarina en in 1916 vermoord werd. (meer informatie over Raspoetin is te vinden in de Engelstalige wikipedia of bij Alexander Palace) Rautavaara, die ook het libretto geschreven heeft, vertelt in drie bedrijven van elk ongeveer 50 minuten op een logische en heldere manier waarom en hoe Raspoetin vermoord werd.

Het eerste bedrijf beschrijft de relatie met tsaar Nicholas en tsarina Alexandra. De tsarevitch lijdt aan hemofilie, wat volgens de dokters ongeneesbaar is. Maar op aanraden van Anya - de gezelschapsdame van de tsarina - laten ze Raspoetin komen, omdat hij over speciale krachten zou beschikken. Na diens lange monoloog over Siberië valt de tsarevitch in slaap. De troonopvolger lijkt genezen, waardoor Raspoetin niets meer fout kan doen in de ogen van de tsaar.

Het tweede bedrijf is het kortste van de drie, maar het is het meest gevarieerde, en het is hier dat de basis van de moord gelegd wordt. Het begint met de oproep om ten oorlog te trekken tegen Constantinopel in een indrukwekkende koorscène. Maar Raspoetin verzet zich tegen dit zinloos bloedvergieten en de tsaar gaat daarmee akkoord. Raspoetin maakt zich daardoor niet erg geliefd bij de adel en de politici. Omdat hij iets teveel invloed begint te krijgen bij de tsaar, groeit bij de samenzweerders Felix, Dimitri en Purishkevich de idee om hem uit de weg te ruimen.

Tot zover lijkt Raspoetin nog een vredelievende, goedmenende "heilige man" te zijn. Maar in de volgende scène verandert dat beeld radicaal. In die scène vermaakt hij zich met de 'rasputinki', een soort religieuze groupies. De orgie eindigt met een dronken Raspoetin die zijn bedoelingen bekend maakt aan zijn toekomstige moordenaars. Hij is zich maar al te goed bewust van de macht die hij over de tsarina heeft. Het liefst zou hij zich van de tsaar ontdoen om samen met de tsarina te reageren.

De smet die hij op de clerus werpt, valt ook bij de bisschoppen niet in goede aarde. Die hebben een liefdesbrief van de tsarina aan Raspoetin in handen gekregen. Briefscènes komen vaak voor in opera's en dat zijn meestal zeer boeiende scènes. Dat is hier niet anders. Het contrast tussen de hoekige melodieën van de religieuze leiders wordt doorweven met de lyriek van de tsarina die haar brief - als een cinematografische voice-over - vanuit de coulissen zingt. De kerk vindt in Guseva - een ex-groupie die door Raspoetin verstoten werd omdat ze hem niet kon bevredigen - een kandidaat om hem te vermoorden. Gedurende heel die scène is de spanning te snijden tot ze het mes in Raspoetins borst steekt.

Raspoetin overleeft de aanslag natuurlijk en wordt aan het begin van het derde bedrijf verzorgd door de vier dochters van tsaar Nicholas. Tijdens zijn herstelperiode krijgt hij ook een hallucinatiescène toebedeeld. Uiteindelijk slagen de samenzweerders er toch in om hem te vermoorden nadat ze hem in de val gelokt hebben.

De rol van Rasputin is letterlijk op het lijf van de Finse bas Matti Salminen geschreven. Al de andere rollen lijken wel bijrollen. De tsaar - Jorma Hynninen - is maar een zwakke figuur. De tsarina, gezongen door Lilli Paasikivi, is vooral bekommerd om het welzijn van haar zoontje en heeft daar alles voor over. Het is dan ook niet moeilijk dat Rasputin boven iedereen uit torent. Het is schitterende rol omwille van de verschillende facetten die de zanger moet vertolken. Rasputin is tegelijkertijd een afstotelijke en een sympathieke figuur, een figuur die blijft fascineren. Het is een rol die minstens van hetzelfde kaliber is als Boris Godunov. Ik kan me voorstellen dat elke grote bas deze rol op zijn repertoire wil hebben, ware het niet dat het Fins een belangrijke hindernis kan zijn. Niet in het minst om de twee dozijn andere rollen te bezetten.

De DVD is een live-opname uit Helsinki, met Mikko Franck in de orkestbak. De enscenering is redelijk donker en er wordt vooral ingezoomd op de solisten. Ik had graag wat meer volledige scènebeelden gezien om een gevoel te krijgen van hoe het podium opgebouwd was. De documentatie is maar mager. De DVD bevat geen bonussen en in het DVD-boekje wordt op amper twee bladzijden wat informatie gegeven over de historische Raspoetin en over de opera zelf.

Maar dat zijn mijn enige bedenkingen. Rasputin is een opera die absoluut de moeite waard is met een eersteklasbezetting. Het feit dat hij nog maar een paar jaar geleden gecomponeerd werd, moet ook niemand afschrikken.

Publicatie: woensdag 7 december 2005 om 20:15
Rubriek: CD & DVD