Der fliegende Holländer in München

Mijn laatste opera in München was Der fliegende Holländer met Adam Fischer in de orkestbak en met de recente productie van Peter Konwitschny.

Ook in deze voorstelling waren er een paar vervangingen. Dat de rol van Daland gezongen werd door Matti Salminen in plaats van Kurt Moll lag voor de hand, aangezien Kurt Moll vorig seizoen afscheid genomen heeft van de scène. Salminen vierde onlangs nog zijn zestigste verjaardag in Savonlinna. Voor een bas is dat nog niet zo oud, maar de leeftijd is toch al te merken. Zijn stem is nog altijd indrukwekkend, maar het legato is niet meer perfect en hij klinkt daardoor soms wat blafferig. Maar hij is nog altijd een zeer impressionante verschijning.

De andere vervanging was in de rol van Erik. Oorspronkelijk zou Klaus Florian Vogt deze rol zingen. Maar hij werd door Katharina Wagner opgeëist om in Bayreuth Stolzing te komen zingen, nadat ze tot "onoverkomelijke artistieke meningsverschillen" met Robert Dean Smith was gekomen. Erik werd in München dan door Kurt Streit vertolkt. Hij was een redelijke vervanging, zij het met wat problematische hoge noten.

Net zoals twee seizoenen geleden in de Munt zong Anja Kampe de rol van Senta. Ze is een sterke zelfbewuste Senta, die met haar ballade "Traft ihr das Schiff" de andere meisjes zelfs terroriseert. Voor haar opoffering op het einde van de opera had Konwitschny een unieke oplossing bedacht... waarover later meer.

De naam van Juha Uusitalo had ik wel al in allerlei recensies op een positieve manier zien opduiken, maar nu was het de eerste keer dat ik hem hoorde. Hij is een goede Holländer van het lyrische type. Ik heb de indruk dat zijn stem dichter bij die van een bariton ligt, dan bij een bas-bariton. Die lyrische benadering werkt mooi om afwisseling te brengen in "Die Frist ist um", maar hij liet geen grote indruk na.

Alles bij elkaar was het een eerder gemiddelde bezetting wat de stemmen betrof. Het orkest klonk wel fantastisch. Het is nauwelijks te geloven dat dit hetzelfde orkest is als in de kwakkeluitvoering van Rigoletto twee dagen eerder. Adam Fischer begon met een opwindende ouverture en ook in de rest van de opera hield hij de spanning vast, waarbij vooral de grote koorscènes indruk maakten.

Ik was ook zeer onder de indruk van de enscenering van Peter Konwitschny. Toen deze productie vorig jaar zijn première kende, waren het vooral de foto's van het begin van het tweede bedrijf die men in alle operatijdschriften zag. Die scène laat hij in een fitnesszaal spelen, waar het dameskoor op fietsen aan het "spinnen" is. Op zich vond ik dat wel leuk gevonden, maar Senta die dan binnenkomt met het schilderij van haar Holländer - dat schilderij leek eerder op het bekende zelfportret van Rubens - doet enigszins vreemd aan. Die locatie werkt iets minder goed voor de rest van het bedrijf. Anderzijds vind ik dat bedrijf, eenmaal voorbij de ballade van Senta, toch minder boeiend.

Ik vond Konwitschny echter wel heel sterk in de tweede andere bedrijven.

In het eerste bedrijf zien we op de achtergrond een dreigende zee, met rotsformaties op de voorgrond. Rechts zien we de loopplank van het schip van Daland, en rechts verschijnt later de met zeewier behangen loopplank van het schip van de Holländer. De storm wordt gesuggereerd door de matrozen die het podium oprollen, of de Steuermann die tijdens zijn aria heen en weer geslingerd wordt door de wind. Als de Holländer van zijn schip komt, gekleed in 17de-eeuws kostuum (denk bijvoorbeeld aan Michiel Adriaenszoon de Ruyter), gaat de wind liggen en breekt de zon door de wolken bij zijn monoloog "Die Frist ist um".

De scène krijgt een nog sacraler tintje als bij de lijn 'Dich frage ich, gepreisner Engel Gottes' een engel verschijnt, die hem een bloem geeft. Die engel komt nog vaker in de voorstelling terug. Het is trouwens opvallend hoe vaak er sprake is van "Engel" in het libretto. Voor het einde van zijn monoloog komt ook zijn bemanning van het schip. De manier waarop ze rond hem gaan staan, deed me aan "De Nachtwacht" van Rembrandt denken.

Het eerste bedrijf kende ook een komische noot toen Daland en de Holländer elkaar omhelsden nadat de Holländer Daland zijn schatten beloofd heeft in ruil voor diens dochter. Daarbij heft Uusitalo Salminen van de grond. Aangezien de twee Finnen stevig uit de kluiten gewassen mannen zijn, was dat wel het laatste dat men zou verwachten.

Maar om terug te komen op de Holländerbemanning... dit was de eerste keer dat ik Der fliegende Holländer zag, waarbij die bemanning zichtbaar is. Ook in het derde bedrijf zijn ze van de partij. De matrozen van Daland feesten in een schuur of een bootshuis, maar de matrozen van de Holländer zitten zwijgend aan lange tafels en doen niet mee met het feest... tot ze genoeg uitgedaagd werden door de matrozen en het feest in de kiem smoren.

Konwitschny vond een Senta die zich opoffert door zich van een rots te werpen nogal gewoontjes en heeft dus iets spectaculairders bedacht. Op het moment van de sprong brengt ze een olievat tot ontploffing en blaast met een gigantische knal het hele operahuis op... alle lichten gaan uit... ook in de orkestbak... het orkest stopt met spelen... en in de coulissen horen we de slotmaten van Der fliegende Holländer op een oude krakende LP.

Publicatie: vrijdag 27 juli 2007 om 14:36
Rubriek: Opera