Götterdämmerung in Bayreuth

Na drie producties van Frank Castorf verwachtte ik voor Götterdämmerung geen al te grote verrassingen meer. Een groot decor op een draaiplateau is de vaste waarde in deze Ring en een paar al dan niet briljante invallen zijn ook niet te vermijden.

Eén van die invallen komt meteen in de Proloog met de drie Nornen. Ze worden uitgebeeld als een soort voodoo-priesteressen met kaarsen en dode kippen die de toekomst lezen in de spetters van het bloed dat ze tegen de muur gooien. Het lijkt wat goor, maar het is nog niet zo gek ver gezocht.

Het plateau draait en we zijn bij Brünnhilde en Siegfried, die nu in de Nibelheim-caravan wonen. Ze kamperen voor een groot gebouw dat volledig ingepakt is ala Christo. Zo heeft Castorf meteen een groot scherm voor zijn video's. Bijvoorbeeld in de Waltraute-scène wordt Wotans hoofd levensgroot geprojecteerd terwijl hij neerkijkt op zijn twee dochters als alternatief voor zijn alziende raven.

Het slot van Siegfried indachtig, was ik wel teleurgesteld dat de Woudvogel daar niet ergens rondhing om wat echtelijke spanningen te creëren. Maar niet getreurd... het vergeet- en liefdesdrankje dat Siegfried van de Gibichungen te drinken krijgt, is straf spul. Meteen duwt hij Gutrune tegen de caravan en trekt haar rok omhoog voor een vluggertje. Zo kennen we hem weer !

Maar de echte ontgoocheling kwam toen Lance Ryan begon te zingen. Zijn eerste woorden - "Mehr gabst du, Wunderfrau, als ich zu wahren weiss: nicht zürne, wenn dein Lehren mich unbelehret liess" - blijken profetisch te zijn. Hij moet inderdaad nog veel leren. Hij krijgt geen twee noten na elkaar correct gezongen, zijn stem is lelijk en vaak naast de toon, zijn registers liggen in duigen... net zoals de rest van zijn stem.

De uitschuivers die we aan het einde van Siegfried hoorden, was nog klein bier bij zijn huidige toestand. Dit is de Bayreuther Festspiele of eender welk operahuis onwaardig. Als ik aan het uiteinde van een rij zou gezeten hebben, dan zou ik na de Proloog de voorstelling verlaten hebben. Nu heb ik deze kwelling nog uitgezeten tot de eerste pauze...

Publicatie: vrijdag 1 augustus 2014 om 20:30
Rubriek: Opera

Reacties

wim (woensdag 6 augustus 2014 om 21:22)

ik ben wel eens benieuwd wat de grote operacomponisten (de échte theatermannen dus, het slag van verdi en wagner) zouden denken van sommige hedendaagse ensceneringen waar muziek en zang bijkomstig zijn aan het Geniale Concept van de Grote Alwetende Regisseur en waar de partituur niet veilig is voor het knip- en plakwerk van Deze Laatste...

Dirk Vandepitte (woensdag 6 augustus 2014 om 19:56)

Ik probeer bij de les te blijven … en als ik het goed lees luidt de titel van het stukje “Götterdämmerung in Bayreuth”. Het ticket is in Bayreuth ondeelbaar, en dus past dit in het geheel “Der Ring des Nibelungen in Bayreuth”.

Ik vind het om meerdere redenen jammer dat Margo zijn verhaal niet heeft kunnen afmaken. Het is in de eerste plaats voor Margo zelf jammer dat Lance Ryan niet beter heeft gepresteerd, en het is even spijtig dat er een stoel is onbezet gebleven voor de derde acte van Götterdämmerung. Verder is de Ring natuurlijk een geheel, dat op deze manier onaf blijft, wat zeker in de Bayreuth-setting afbreuk doet aan de totaalbeleving. En daarnaast wilde ik eigenlijk ook wel graag weten of er in de regie iets is veranderd t.o.v. vorig jaar.

Op het eerste element zal ik niet meer terugkeren, zeker niet na wat hieronder al allemaal staat. Zelf zou ik er behoorlijk wat voor over hebben om alleen de derde acte van Götterdämmerung mee te maken, zeker als de Brünnhilde op niveau is. Dit bedrijf alleen is op alle vlakken een bijzonder sterke culminatie van de hele trilogie (vierluik eigenlijk). Niet alleen komt zowat het hele verhaal tot een afrondend hoogtepunt, ook de muziek is fabuleus, vocaal en zeker niet minder orchestraal. Ik krijg al kippenvel als ik alleen nog maar denk aan de muziek vanaf “Starke Scheite schichtet mir dort” en alles wat daarop volgt … Wie kan dat laten liggen ? Daartegen staat het tweede bedrijf in vrij sterk contrast. Het zijn weliswaar de enige koorpassages die in de hele Ring voorkomen, en het koor komt in de tempel van Bayreuth op een zeer bijzondere manier tot zijn recht, maar de teksten die Wagner voor het Gibichungenkoor heeft geschreven zijn eigenlijk toch nogal banaal.

En dan het element van de totaalbeleving, dat onlosmakelijk aan de regie is gekoppeld. Ik heb vorig jaar samen met Dolf de tweede cyclus meegemaakt. Zonder in te gaan op individuele scènes was onze algemene indruk van de regie dat er veel originele ideeën inzaten, maar dat ze (1) vaak niet of onvoldoende waren uitgewerkt en (2) dat ze niet goed op elkaar waren afgestemd. Margo heeft al enkele van deze indrukken besproken, zoals het Route 66 decor in Rheingold dat geen verderzetting vindt in het vervolg, de olieboringen in die Walküre en de Mount Rushmore in Siegfried. Dat levert zeer mooie beelden op, het moet wellicht behoorlijk wat geld hebben gekost om het zo op te zetten, maar er gebeurt niet veel mee. In Götterdämmerung verschijnt dan ook de gevel van de New York Stock Exchange ten tonele, maar hoewel dat naast het symbool van het kapitalisme ook andere associaties oproept, zoals bij voorbeeld een tempel die het Walhalla zou kunnen zijn, doet de regisseur ook daarmee eigenlijk niets. In het apocalyptische slot staat de NYSE daar maar, en hij blijft er vreemd genoeg gewoon bij staan zonder enige tol te spelen … Dat gaf mij een onvoldaan gevoel, want hier zit veel meer in. Dolf en ik hebben niet beter kunnen verzinnen dan dat de regie vóór het eerste jaar gewoon onvoldoende voorbereidingstijd had om die vele bruikbare elementen (niet allemaal even goed bedacht, maar toch) een beetje in elkaar in te passen.

Weet iemand of er (grote) wijzigingen zijn in de regie tussen de opvoeringen van 2013 en die cycli van 2014 ?

Iris (woensdag 6 augustus 2014 om 11:58)

Er is niets wat de intensiteit kan evenaren van een goede opvoering in een mooi huis en mét een interessante regie. Tot daar volg ik helemaal. Na de vorige opmerking voel ik mij echter toch wel erg "dom". Ik bezit namelijk een berg CD's van concertante uitvoeringen waar ik ontzettend van kan genieten!
Ik heb al vaak de ogen een halve voorstelling lang toegeknepen omdat ik mij steendood ergerde aan de regie, maar omdat ik mij toch wilde concentreren op de muziek. Dan af en toe eens tussen de wimpers gluren of het gedoe op het podium ondertussen al terug om aan te zien was... en dan rap terug sluiten. De Gurbaca-Parsival vorig jaar in A'pen was voor mij zo'n ervaring. Ik werd niet vrolijk van het zicht, maar de muziek was wel mijn ticketje waard. Naar de Fabre heb ik dan weer wel met veel plezier gekeken (oeps, daar gaat mijn imago!)
Voor mij kan opera en theater dus wél losgekoppeld worden.
Dit geldt voor mij trouwens ook voor de combinatie operazanger\lied. In sommige combinaties werkt dat fantastisch en in sommige gevallen wordt het grotesk...
Die beleving hangt van avond tot avond af.
Misschien ben ik gewoon een heel naïeve en gemakkelijke luisteraar\kijker, die de wijsheid nog niet heeft gevonden.
Misschien tot binnen 5 jaar?

Margo (woensdag 6 augustus 2014 om 11:57)

Maar Jos toch... je vertrekt van een aantal veronderstellingen die je voor waarheid aanneemt, terwijl daar wel degelijk over te discuteren valt.

Het is je goede recht om alles wat Mortier gezegd en geschreven heeft als Evangelie aan te nemen, maar daarom is dat nog niet zo.

Er is ook niets mis om opera als een partituur te beschouwen. De componisten hebben hun werk uiteraard geschreven om het te laten opvoeren in een operahuis, maar daarom dat werk reduceren tot enkel dat aspect gaat dan weer te kort door de andere bocht.

Hoe vaak je ook roept dat opera=theater, het echt essentiële van opera blijven nu eenmaal de zangers. Je kan perfect een enscenering weglaten en zelfs het orkest (en dat bv. vervangen door een piano, zoals Muti ooit voor een Traviata in de Scala gedaan heeft) en dan nog zal dat werk als opera herkend worden. Laat de zangers weg en je hebt niets... of misschien een orkestwerk voor decor en licht.

Tenslotte, ik zal zelf wel beslissen wanneer ik de boeken hier toe doe. Daar heb ik jouw raad niet voor nodig.

En dan een waarschuwing... over enkele weken begint weer de Schubertiade Schwarzenberg. Je kan dan gerust deze pagina's een paar weken overslaan, anders erger je je toch aan iemand die zo dom is om zich voor het minderwaardig liedgenre te interesseren ipv voor geniale theaterregisseurs.

Jos Hermans (woensdag 6 augustus 2014 om 10:50)

Rustig maar... ik verdedig alleen de esthetische principes van Gerard Mortier.
Jullie zien opera als een partituur en niet als een werk geschreven voor het theater. Is dat uw goed recht? Nee, want het is dom. En voor domheid kan er nooit een excuus zijn. Opera's zijn kunstwerken gemaakt voor het theater. Reduceer opera tot zijn concertante versie en het einde is in zicht.
Wat ik daarmee wil bereiken? Dat jullie het theater ernstig nemen. Sluit deze praatbarak gedurende 5 jaar, ga kijken wat er zich in het theater afspeelt en kom dan terug. Misschien dat we dan kunnen praten.

Stefan Caprasse (woensdag 6 augustus 2014 om 08:23)

@Jos Hermans: En nu nog even tussen ons; na er nog een avondje over gepiekerd te hebben (het is het niet waard, ik weet het, maar ik kan het niet laten...) kan ik er toch nog steeds niet bij! Wat hoopt U te bereiken met dit soort groffe, misprijzende uitbarstingen?! Houden mensen van flutopera's genre Werther of "draken uit het belcanto (La Donna del Lago is er blijkbaar zo één, maar Guillaume Tell niet, begrijpe wie kan!) ? Houden ze vooral van opera, omwille van de stemmen? Houden ze niet van sommige theatermakers, zoals Jan Fabre? Maken ze zich belachelijk en zitten ze in een "melige praatbarak"? Wel, verheug U dan, want U staat tenminste aan de kant DE goede smaak en HET juiste standpunt. En mensen uitkafferen zal daar niets aan verbeteren of verslechteren! Wat kan het U trouwens schelen wat anderen over iets denken? We proberen allemaal gelukkig te zijn met onze (culturele) bezigheden en het is HEEL ERG dat muziek en cultuur in het algemeen op deze maniet een bron worden van misprijzen om niet te zeggen van haat! (dit geldt trouwens niet alleen voor U). Dit was waarschijnlijk weer heel melig gezegd, maar het moest eruit!

Ricci (dinsdag 5 augustus 2014 om 23:49)

Also sprach Josef (wie had ook nog deze voornaam sprak ook altijd over het Duitse THEATER in hyperbolen?).....aka oppermeester van de slechte smaak, kruiper voor ons kent ons - dictator aka grote leider van zijn genootschap voor vijf man en een paardenkop (excuus aan het paardenras), aanbidder van de eurotrash terreur...Jan Fabre een theatermonument? In de gesubsidieerde wereld van ons kent ons idd, in de ogen van Kamagurka alleszins niet, die durfde het dan ook te zeggen.....Misschien kunnen we gewoon het "echte moderne' theater opera laten opvoeren met acteurs en een soundtrack! Opperhoofd Hermans valt in extase. Prietprater eerste klas....Foei maar nu weet ik althans dat u een trouwen lezer bent van deze blog, deze praatbarak moet dan toch heel wat leuker zijn dan uw speeltuin van enkele getrouwen waar andersdenken niet welkom zijn uiteraard.....
op deze blog was IK het wel die PDc lag af te zeiken -ere wie ere toekomt- wie ik idd nog steeds een baas Ganzendonk vind, en ik vind dat de zang nog veel meer primeert in de opera dan Margo bijvoorbeeld.

Jos Hermans (dinsdag 5 augustus 2014 om 12:08)

Tjonge, jonge, wat een melige praatbarak. Zolang u niet beseft dat opera een theatervorm is heeft het geen zin om daarover een blog te voeren. Wie niet beseft dat opera het THEATER is van de zingende acteur, heeft in het theater niks te zoeken en moet zijn avonden maar doorbrengen op de Schubertiades in Schwarzenberg. Alle grote operacomponisten waren échte theatermensen en hebben ook steeds gewild dat hun werken als zodanig werden begrepen. Sommigen, zoals Wagner, waren zelfs vernieuwers van het theater.
U beseft niet hoe belachelijk u zich maakt in de ogen van de theaterwereld door mensen als Peter de Caluwe en theatermonumenten als Jan Fabre, Romeo Castelluci etc. in deze kolommen voortdurend af te zeiken .

Doe mij een lol en investeer eens wat tijd in de studie van het modern theater. Ga eens kijken wat mensen als Ivo Van Hove, Robert Wilson, Romeo Castellucci e.a. zoal uitvreten buiten de opera. Het zal alvast uw blik verruimen.

Stefan Caprasse (dinsdag 5 augustus 2014 om 08:30)

Om toch nog even erover door te zeuren: één van die dramaturgische hoogtepunten in de Ring (dat men niet kan reduceren tot enkel vocale prestaties) is voor mij toch nog steeds het tweede bedrijf van Götterdämmerung. De manier waarop Wagner heel dat bedrijf de spanning aanhoudt is bijna uniek in zijn werk. Dat zou ik nooit willen missen, zelfs (daar ga ik weer!) met een slechte Siegfried, die hier trouwens maar een rol 'tussen de anderen' heeft. Met een goede Hagen (over Attila Jun zegt U niets, was die niet goed?) en HET koor van Bayreuth, heeft men toch oa de formidabele scene van de samenroeping van de mannen. En met daarbij een uitstekende Brünnhilde (Catherine Foster!) heeft men oa het formidabele slottrio. Dat zijn voor mij telkens onmisbare hoogtepunten. Kiezen tussen dat of doelloos in Bayreuth rondslenteren... :-) :-) :-) maar ik spreek hier natuurlijk weer voor mijzelf. Het derde bedrijf met een 'vertelling' door een slechte Siegfried is natuurlijk iets anders ook al is er dan nog de slotmonoloog door een uitstekende Brünnhilde...
Het valt me trouwens op dat ook al zegt U dat U de enscenering bijkomstig vindt, U er toch in Uw recenties een groot deel aan wijdt... En nu beloof ik erover te zwijgen...

Margo (maandag 4 augustus 2014 om 12:19)

Stefan, dit heeft niets met fanatisme of gebrek aan nieuwsgierigheid te maken.

Opera betekent voor mij in de eerste plaats de zangers, al de rest is in meer (i.c. het orkest) of mindere (i.c. de regie) mate bijkomstig. En dan doet het er niet toe of dat een voorstelling in de Munt, het Muziektheater, Covent Garden, de Bastille of zelfs Bayreuth is. Er zijn grenzen aan wat ik wil tolereren en die grenzen werden in "Götterdämmerung" meer dan ruimschoots overschreden.

Stefan Caprasse (maandag 4 augustus 2014 om 10:19)

Ik ken intussen wel Uw fanatisme in het niet-uitzitten van voorstellingen met één slechte zanger in een (hoofd)rol en ik kan me inderdaad voorstellen dat een Götterdämmerung met een niet aan te horen Siegfried een grotendeels harde noot om te kraken is, maar toch... Ten eerste is dit toch Bayreuth, met zijn orkest en (hier ook) koor waar men toch niet alle dagen een volledige Ring meemaakt... Ten tweede viel de rest van de bezetting (meen ik me te herinneren) toch heel goed mee, zeker de formidabele Brünnhilde van Catherine Foster (ook al heeft men ze dan al twee keer gehoord!) ... en ten derde, na drie delen van een nieuwe enscenering van een Ring (in Bayreuth!) gezien te hebben (controversieel maar boeiend) zou het mij toch benieuwen op welke manier de regisseur vooral het slot van zijn Ring zou interpreteren. Dit laten voor één slechte zanger (hoe belangrijk ook) vind ik toch getuigen van weinig nieuwsgierigheid!
Dit gezegd zijnde vond ik verleden jaar dus Götterdämmerung na de ... toestanden uit Siegfried weer vrij 'normaal' het verhaal volgen, al vind ik Gunther als een uitbater van een pittabar heu... (maar wel enigszins consequent met de rest van de Ring). Het autootje dat Gutrune van Hagen als cadeautje krijgt, vond ik wel een leuke vonst. De Rheintöchter verschijnen in III in een chique voiture, na de reeds vernoemde rode draad-man (zie mijn commentaar bij Siegfried) te hebben aangereden... Siegfried, die met een baseballknuppel (meen ik me te herinneren) wordt neergeslagen is weinig episch maar past weer in de gore onderwereldbenden-sfeer. En het slotbeeld, waarbij de ring in een vuurbekken gegooid wordt waar de Rheintöchter tot het einde naast blijven zitten, zonder dat er verder iets gebeurt, valt scenisch nogal tegen. Wat dat betreft hebt ge dus eigenlijk niet veel gemist, maar dat kon ge nog niet weten!
Stephen Gould vind ik momenteel wel een heel goede Siegfried (in Amsterdam gezien). En inderdaad Poul Elming was (een goede) Parsifal in Antwerpen. Ik heb hem ook in Bayreuth als Parsifal gezien en ook als in de "design" Ring van Schirmer, waar hij samen met Tina Kiberg een prachtig Wälsungenkoppel vormde.

Dolf Lossie (zondag 3 augustus 2014 om 23:19)

Zowel de punch als het al dan niet overstemmen zijn essentieel aan de dirigent gebonden. Verleden jaar althans, vond ik Petrenko's directie wel heel verfijnd maar globaal erg zacht voor de zaal en met de minste punch van alle versies die ik er heb gehoord. Is het zijn visie of is het gewoon nog onvoldoende gewenning? Daarentegen slaagde veteraan Peter Schneider er in 2011 toch nog in om in de derde akte van Tristan de knappe solisten meermaals klakkeloos te overstemmen en het lag toen louter aan hem.

Het klinkt inderdaad allemaal iets minder scherp dan bij een open orkestbak, maar het knappe is dat de zaal een immens volume aan zang (o.m. het gigantisch koor) en orkestklank met warmte kan verwerken zonder ook maar een krimp aan weergalm te geven en daarbij normaal op alle plaatsen een evenwichtige balans te behouden. Het dak dat je zag is slechts opgespannen doek. Daarboven zit een volledige houten koepel die als klankkast dient en vooral een gunstig effect heeft voor het hoger gezeten gedeelte van het publiek. Naarmate je dichter tegen de zijkanten komt te zitten is er soms wel wat neveneffect van de hoge zijmuur aan de rand van de orkestbak (kant overzijde), die als reflectiewand begint te werken zodat het verste orkestdeel relatief versterkt lijkt te worden ten opzichte van het gemiddeld orkest, maar dat is vitten.

Ik ben het met je eens dat Rheingold doorgaans wat beneden de verwachtingen blijft rond orkeststerkte, daarna gaat het normaal beter. Bij Rheingold zijn er ca. 90 orkestleden, bij Götterdämmerung 124. Bij die laatste merk je dat verschil al van bij de proloog, die toch zachtjes aanzet.

Nu speelt het decor ook een bepalende rol. Het decor van Rheingold is bij Castorf veel lager, opener en in zijn dwarsligging meer naar achter geplaatst dan bvb. dat van Walküre, van de Mount Rushmore of van de Döner-kebab kant in de volgende werken. Deze hogere decors werken als bijkomende schelpen. Hierdoor wordt er bij Rheingold minder klankvolume, dat van het orkest via de "Muschel" op het podium terecht komt, terug naar de zaal gereflecteerd.

Ik heb Götterdämmerung, Meistersinger, Lohengrin en verleden jaar ook de Holländer nog nooit beter weten klinken dan in Bayreuth. Ook niet in een knappe zaal zoals recentelijk nog bij de Audi-Götterdämmerung in Amsterdam. De blazers zaten daar toen op enkele na gewoon onder het podium verstopt, met een dramatisch verlies van de houtblazers in de balans.

Een zekere Mark Berry, recensent bij wagneropera.net zat samen met jou in het Festspielhaus en hij heeft de vier avonden uitvoerig en kritisch besproken op die site. In de grote en minder grote lijnen zat hij op jouw golflengte, hoewel er soms wel opmerkelijke verschillen waren.

Ik heb niet alle Parsifals meegemaakt in Antwerpen, maar ik kan me daar Poul Elming niet onmiddellijk herinneren.

Margo (zondag 3 augustus 2014 om 19:19)

Was Poul Elming niet ooit Parsifal in de Vlaamse Opera ?

Ik heb Fosters slot nu dan wel gemist, maar heb haar al twee keer eerder in Götterdämmerung gehoord (in Weimar en Riga, allebei terug te vinden op mijn site).

De akoestiek van het Festspielhaus is in de loop van de week wel "verbeterd". Eigenlijk al vanaf "Die Walküre" was ik eraan gewend dat het orkest iets minder present is, maar vooral de zangers nooit overstemt. Maar de "punch" ontbreekt wel, wat ik op sommige momenten spijtig vind.

Dolf Lossie (zaterdag 2 augustus 2014 om 09:37)

Margo, ik kan er veel begrip voor opbrengen dat Lance Ryan jouw pijndrempel heeft overschreden. In Ring II van vorig jaar heb ik tot zijn vertelling in akte III moeten wachten alvorens enkele en dan ook slechts enkele mooi gezongen legato versregels in zijn middenregister te kunnen ontdekken. Ik kan me eigenlijk ook niet herinneren dat de Siegfried-partij in Götterdämmerung ooit beter gezongen werd dan de toch loodzware uit Siegfried. Ook niet buiten Bayreuth. Ze is allicht nog veeleisender en hoger. Normaal heeft het festival tussen de andere zangers één of meerdere potentiële en goede invallers, maar de Siegfried-spoeling blijkt heel dun te zijn dezer dagen. Ik betreur echter dat je de koorpartij uit de tweede akte en ook de treurmars en de slotscène met Catherine Foster in de derde akte hebt gemist. Het had je ook bijkomend inzicht verschaft over de zaal en haar akoestiek, maar ook zonder dat had ik nog graag iets meer gelezen over je bevindingen daaromtrent.

Vokale kwaliteitsuitschuivers van dit kaliber heb ik enkel van Endrik Wottrich als Siegmund (in 2008) gehoord, die dat nog één jaar heeft mogen herhalen alvorens door de huidige titularis Johan Botha te worden vervangen. Het laatste jaar van coryfee Peter Hofmann in 1989 in dezelfde rol was evenmin denderend, maar toch niet zo erg als Lance Ryan nu. Hij werd in 1990 door Poul Elming vervangen.