Graham Johnson in deSingel

Graham Johnson gaf vorig seizoen twee lezing-recitals in deSingel over respectievelijk Die schöne Müllerin en Winterreise. Deze week was hij terug voor twee lezingen rond "Schubert in de spiegel van zijn dichters". Voor de vocale illustraties had hij sopraan Geraldine McGreevy en bariton Benjamin Appl meegebracht.

Schubertavond bij Josef von Spaun (Moritz von Schwind)

Met meer dan 70 liederen, is een belangrijk deel van Schuberts lied-oeuvre gebaseerd op de gedichten van het Duitse genie uit Weimar, Johann Wolfgang von Goethe. De volledige eerste avond vol overbekende liederen was dan ook aan hem gewijd. In tegenstelling tot vorige keer, ging Graham Johnson iets minder in op de muzikale/musicologische kant van de liederen maar hing hij zijn verhaal op aan Schuberts biografie.

De chronologische aanpak begon met de eerste liederen die de 17-jarige Schubert in 1814 componeerde, over Schuberts liedjaar 1815 met meer dan een derde van al zijn Goethe-composities, tot 1816, waarna hij zijn interesse in Goethe leek te verliezen. De aanleiding is te zoeken in de bundel liederen die Josef von Spaun naar Goethe opstuurde en die (ongelezen?) teruggestuurd werden. Die afwijzing verklaart waarom Schubert vanaf 1817 slechts met mondjesmaat nog Goethe-gedichten op muziek zette.

In die latere periode was er nog wel een opflakkering onder invloed van Mayrhofer om liederen zoals Ganymed en Prometheus, gebaseerd op de Griekse mythologie, te componeren. In 1821 volgden nog een aantal gedichten uit de Westöstlicher Divan, Geheimes, de "symfonische" liederen van Suleika, ...

Graham Johnson gaf en toe ook opmerkingen bij wat te horen is in de piano. Opmerkelijk was zijn bespreking van Szene aus Faust, de kathedraalscène met Gretchen en de duivel. Gretchen is op dat moment al zwanger en Schubert slaagt erin om de bewegingen van haar ongeboren kind in haar baarmoeder weer te geven. Ook de begeleiding bij de laatste strofe van Prometheus wordt verklaard door hoe Prometheus met klei smijt om mensen te boetseren:

Hier sitz' ich, forme Menschen nach meinem Bilde
Ein Geschlecht, das mir gleich sei, ...

De tweede avond stond Schuberts Weense vriendenkring centraal. Zoals bekend, kreeg Schubert regelmatig gedichten van zijn vrienden. Graham Johnson benadrukte uitvoerig dat die vriendschapsbanden niet onderschat mogen worden, ook al was de kwaliteit van die gedichten niet altijd van het niveau van een Goethe.

Het meest sprekende voorbeeld is dat van Die junge Nonne van Nicolas Craigher de Jachelutta. Johnson omschrijft het gedicht als melodramatische, sentimentele kitsch... maar voegt er wel bij dat Schubert erin slaagt om het melodrama als echte drama te laten klinken en het sentimentele als echte emoties te verkopen. Veel van die gedichten en amateur-dichters, zijn dankzij Schubert wel onsterfelijk geworden.

Een speciaal geval is Johann Mayrhofer. Hij beschouwde zichzelf als Schuberts mentor. Zijn invloed op de jonge Schubert kan moeilijk onderschat worden. Het was ook Mayrhofer die de zanger Vogl interesseerde voor Schuberts muziek. Vogl was beroemd als vertolker van de opera's van Gluck en Mayrhofer schrijft daarom een aantal gedichten op klassieke thema's - Fahr zum Hades, Memnon, Der zürnenden Diana, ... Uiteindelijk zal Vogl de eerste liedzanger uit de geschiedenis worden, die ook met liederavonden rondtrekt.

Tenslotte moet ik nog een paar woorden zeggen over de twee zangers, die bij momenten even geboeid naar Graham Johnson zaten te luisteren als het publiek. Geraldine McGreevy hebben we al vaker gehoord in deSingel. Ze was deze keer niet echt goed bij stem. Veel gekuch, gehoest en liters water waren een indicatie van haar vocale toestand, maar desalniettemin kon ze toch redelijk goed Graham Johnsons punten illustreren. Benjamin Appl is een nieuwe naam voor mij. Hij heeft een mooie bariton. Bij de zwaardere liederen, zoals Prometheus of Der Zwerg, had ik het gevoel dat hij niet voldoende gewicht heeft. Maar in het algemeen zingt hij met heel veel kleur en is hij een boeiende liedvertolker, die ik wel eens in een "echt" recital wil horen.

Publicatie: zondag 9 oktober 2011 om 10:19
Rubriek: Liedrecital